حضرت فاطمه زهرا(س) الگوی ارزشها

بی ­تردید جایگاه الگوی عملی ارزشی الهی به قدری برجسته است که خداوند متعال در طول تاریخ برای هدایت هر قوم، گروه و ملتی، الگوی عملی و تؤری به عنوان پیامبر و امام به سوی آنها فرستاده است تا مردم را هدایت و راهنمایی کنند. همان گونه که خداند مردان صالح را به عنوان الگوهای ارزشی برای جامعه انسانی و خاونوادها معرفی نموده است زنانی پاک دامن و وارسته را نیز  اسوه قرار داده است.

افزون براین؛ می­ توان گفت: زنان بهتر می­ توانند نقش الگوی عملی ارزشی را ایفا کنند و خانواده­ ها را به خوبی­ها جذب نمایند. یکی از بانوان که عصاره­ ی تمام ارزشها و خوبی­ ها است حضرت فاطمه زهرا(س) می ­باشد و می­ تواند در تمام ابعاد ارزشی زندگی فردی و اجتماعی، اسوه حسنه باشد.

در با ره­ ی کارهای ارزشی حضرت زهرا(س) نباید به این مقاله و امثال آن اکتفاکرد، در حقیقت این مقاله قطره ­ای از دریای اقیانوس از الگوهای ارزشی آن حضرت را برای خانواده­ ها به خصوص برای جوانان و نوجوانان به نمایش گذاشته است، و در  مورد رفتارها و کردارهای ارزشی آن بانوی جوان گرانقدر هرچه بیشتر در روایات و کتابهای معتبر علمای پیشین جستجو کنیم به مطالب تازه تری دست می­ یابیم، باور براین است که ناگفته ­ها در مورد الگوهای ارزشی حضرت زهرا(س) بسیار بیشتر از  گفته­ ها و نوشته­ ها است.  

مطلب اول: معانی اسوه و الگو

با توجه به اینکه موضوع بحث الگو پذیری آگاهانه و مطلوب از اسوه تاریخ حضرت فاطمه زهرا(س) است، پرسش اصلی در این پژوهش این است: مفهوم واژه­های «اسوه» و «الگو» چیست؟  برای اینکه گستره این بحث روشن گردد در آغاز به تعریف واژه­ ها می ­پردازیم:

الف: معانی لغوی الگو

«أُسْوَة» و «إِسْوَة» بر وزن «قُدْوَة» و «قِدْوَة»، در جائى به كار مى ‏رود كه انسان در نيكى، بدى، شادمانی و زیانمندی از ديگرى تبعيّت و پيروى ‏كند[1]. «الگو» در لغت به معنای سرمشق، طرح، مثل، مدل، نقشه و روبُر است[2]. الگو شکل چیزی است که از کاغذ یا مقوا بریده باشند، مثل الگوی لباس که خیاط از روی آن پارچه را می‌­برد[3].

ب: معنای اصطلاحی الگو

مراد از «الگو»، در اصطلاح نمونه عینی ومشهود یک اندیشه و عمل در جنبه­ های گوناگون است که دیگران برای رسیدن به کمال آز آن پیروی می­ کند[4]. اگر بخواهیم تعریف روشن­تر از الگو داشته باشیم می توان گفت: الگو عبارت است از اینکه: فردی از شخص دیگری که از او در مواردی امتیاز دارد و دارای رتبه و علو است نمونه برداری نموده و از او در آن موارد تاسی و پیروی کرده و آن حالت را به خود بگیرد.

از آنجای که معمولا الگو پذیری همواره با تقلید همراه است در اینجا می­ توان گفت: مراد از تقلید، پیروی کردن و همانند سازی و درک خصوصیات موجود دیگر است. البته ناگفته نماند واژه­ های امام، قدوه، هادی، حجت و دلیل که در متون اسلامی به کار می­ روند تقریبا به معنای الگو شبیه هستند.  

مطلب دوم: الگو پذیری مستقیم و غیر مستقیم

الگوپذیری امری ضروری و در رفتار و گفتار عملی اشخاص عادی بسیار سودمند است. از طرف دیگر هر فردی عادی به اقتضای طبیعت خود، به دنبال الگویابی و راهنمای عملی است. بی شک وقتی در آموزه­ های دینی در خصوص الگوپذیری مراجعه می ­کنیم می­ بینیم که رفتارهای انسانهای کامل به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ابعاد گوناگون اخلاقی، عبادی، خانوادگی و اجتماعی به عنوان نمونه والگوهای عملی معرفی شده­ اند. بنابراین، باتوجه به اهمیت الگوپذیری از بزرگترین بانوی تاریخ بشر حضرت فاطمه زهرا(س) برآنیم تا گوشه­ های از این موضوع را به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم در ذیل اشاره کنیم:  

الف: الگوپذیری مستقیم

الگو پذیری مستقیم آن است که انسانهای معمولی و غیر معصوم، گفتار و رفتار حضرت فاطمه زهرا(س) را عیناً برنامه‌ و راه و رسم زندگی خودشان قرار بدهند و در بسیاری از موارد گفتاری خاص یا رفتاری مشخصی از ایشان را با همان شکل و قالب رفتاری به عنوان اسوه و الگو بپذیرند. برای نمونه می‌شنویم که حضرت فاطمه زهرا (س) در تعقیب هر نماز واجب ذکر مخصوصی داشته است.

از حضرت علی(ع) نقل شده است: یکی از پادشاهان عجم برده ­ای به پیامبر(ص) هدیه نمود من به فاطمه گفتم نزد رسول خدا بر و خدمت گزاری برای خود در خواست کن، زهرا نزد رسول خدا رفته و این موضوع را با ایشان در میان می­ گذارد، پیامبر(ص) فرمود: فاطمه جان! چیزی به توبدهم که برایت از خادم و آنچه در دنیاست بهتر باشد؛ بعد از هرنماز 34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه الحمدلله، 33 مرتبه سبحان الله بگو. آنگاه این اذکار سه گانه را با «لا اله الا الله» پایان بخش، و این ذکر برای تو از آنچه خواسته ­ای و از دنیا و آنچه در دنیاست بهتر خواهد بود[5].

حضرت فاطمه زهرا(س) دستور این ذکری را به عنوان هدیه‌ای عظیم از پدر بزرگوارشان دریافت کرد و همواره بر آن مداومت می‌ورزید و از طرف دیگر امامان معصوم(ع) این ذکر را به شیعیان توصیه کردند که در پی هر نماز بگویند که ثوابش بهتر از هزار رکعت نماز در هر روز است[6]؛ از این روی، ما نیز به آن حضرت (س)اقتدا می‌نماییم و همان ذکر را با همان ترتیب بعد از هر نماز واجب می‌گوئیم. چنین اقتدایی به آن بزرگوار، اسوه‌پذیری مستقیم خواهد بود.

ب: الگوپذیری غیرمستقیم

الگو پذیری غیر مستقیم به این صورت است که افراد و خانواده های مسلمان، روح و حقیقت محتوای گفتار یا کردار انسانهای کامل را درک نمایند و آن را طبق اقتضای شرایط زمانی و مکانی، در شکل‌ها و کالبدهایی نوین به صورت راهنمای عملی در زندگی شان تجربه نمایند.

برای نمونه در روایات می‌بینیم که حضرت زهرا (س) و امام علی (ع) در یک چهار دیوارری گلین کوچک زندگی می‌کردند و برای فرش خانه ­شان از پوست گوسفند استفاده می ­کردند. حضرت زهرا (س)برای خودشان از لیف خرما، بالشت درست می­ کردند[7]. اما آنچه ارزشمند و قابل تأسی است حقیقت محتوا و روح این رفتارها است. الگوپذیران حقیقی کسانی هستند که روح این رفتارها را درک نموده و هموراه ساده زیستی را در زندگی شان ترسیم نمایند.

بی­شک الگوپذیری غیر مستقیم و یا القای پیام به صورت غیر مستقیم از مؤثرترین روشهای تربیتی است؛ چون در الگو پذیری غیر مستقیم مخاطبان فرصت می یابند با انگیزه و تمایل قلبی به موضوع توجه کنند وبدون کمترین فشار ذهنی و روانی، همه حواس خودشان را متوجه روح محتوای گفتار و رفتار الگوی مورد نظر نموده و پذیرای پیام باشند. در حالی که در الگوپذیری مستقیم ممکن است طرف دچار فشار و خستگی ذهنی شوند  و آن رغبت و انگیزه را در الگو گیری از خودشان نشان ندهند. محمدعلی رحیمی

ادامه دارد...

[1] - راغب اصفهانى، حسين بن محمد ، مفردات ألفاظ القرآن‏، ص 77.

[2] - معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج1، ناشر: چاپخانه سپهر، تهران، سال چاپ: 1371، نوبت چاپ، هشتم، ص: 342.

[3] - همان.

[4] - مهدی زاده، حسین، الگوشناسی، ص 9.

[5] - قزوینی، سید محمدکاظم، فاطمة زهراء از ولادت تاشهادت، ترجمه دکتر حسین فریدونی، ص 224.

[6] - كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافي( ط- الإسلامية)، ج 3، ص 344.  

[7] - حميرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد( ط- الحديثة)، ص 113.