گزیده ی از زندگینامه مرجع فقید حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره)

مقدمه

مرجعیت در جهان تشیع یکی از نهادهای دینی و دیرپای است که بعد از غیبت کبری حضرت حجت بن الحسن العسکری(ع) همواره در بین شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در تمام زمانها یکی از مجتهدین و فقهاء آن عصر برحسب ضرورت و نیاز، پرچم مرجعیت تشیع را بر دوش کشیده و علاوه بر صدور فتوا و رسیدگی به امور شرعی و دینی، نسبت به حل معضلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شیعیان نیز اقداماتی را انجام داده اند. حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) از این دسته فقهاء بود که بعد از رسیدن به قله علم و دانش و احراز مقام اجتهاد، برای نخستین بار پرچم مرجعیت دینی را در افغانستان بلند کرد و مأمن و پناه گاه شیعیان این سرزمین گردید. هم اکنون در اولین سالگرد مرجع فقید گزیده از زندگی نامه و فعالیت های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایشان را در چند بخش ارائه می کنیم:

1. ولادت و تحصیلات

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره ) فرزند مرحوم محمد رضا در 1307ه.ش. و مطابق با 1346ه.ق. در قریه دهن کاریز، دره ترکمن از توابع ولایت پروان و در یک خانواده ی مذهبی و مخلص اهل بیت(ع) دیده به جهان گشود. ایشان بعد از فراگیری قرآن کریم و کتاب های فارسی در هفت سالگی، به فراگیری عقاید اسلامی، احکام شرعی و علوم مقدماتی حوزه ای چون؛ ادبیات عرب، منطق، فقه، اصول مشغول گردید. معظم له برای ادامۀ تحصیل ترجیح داد که زادگاهش را به قصد حوزه علمیه کابل ترک نماید. در حوزه علمیه کابل، در مدت زمان کوتاه موفق شد؛ شرح ملاجامی، مغنی، مطول، حاشیه، معالم الاصول و قوانین را در نزد اساتید برجسته کابل بیا موزد.

استعداد درخشان و شوق فراوان ایشان به تحصیل علوم دینی، از یک طرف وی را راضی نساخت که در این حد از تحصیلات اکتفا نماید و از طرف دیگر، در حوزه علمیه کابل یک نظام آموزشی قابل قبول برای طلاب علوم دینی وجود نداشت، گذشته برآنکه خفقان شدید سیاسی، فرهنگی و مذهبی برکشور حاکم بود؛ این عوامل از ادامه تحصیل ایشان در کابل جلو گیری می کرد. لذا معظم له راه هجرت به مقصد حوزه علمیه نجف اشرف را در سال 1331 ه.ش. در پیش می گیرد و با عبور از ایران وارد عراق شد و بعد از زیارت عتبات عالیات در جوار مرقد نورانی مولای متقیان امام علی(ع) ساکن گردید.

مرجع فقید در حوزه علمیه نجف، تحصیلات عالی خود را نزد اساتید برجسته آن زمان مانند: سید عبدالاعلی سبزواری، شیخ کاظم تبریزی، سید عبد الحسین رشتی، شیخ محمد تقی آل رازی و... آغاز نمود و فلسفه را از محضر آیت الله شیخ عباس قوچانی فراگرفت.

معظم له در مدت دو دهه اقامت در نجف اشرف، در درس خارج فقه و اصول آیات عظام؛ امام خمینی(ره)، آیت الله العظمی خوئی(ره)، شیخ محمد باقر زنجانی و آیت الله العظمی حکیم و سید حسین حمامی و شیخ حسین حلی شرکت و از محضر این بزرگواران کسب فیض نمودند. ایشان مدت 14 سال در محضر حضرت آیت الله العظمی خوئی(ره) زانوی ادب زد و تقریرات خارج فقه ایشان را نوشت و از طرف استادش مفتخر به دریافت لقب «رکن الاسلام» و به درجه رفیع اجتهاد نائل گردید.

مرجع فقید پس از 19 سال تحقیق، تحصیل و تهذیب نفس در حوزه علمیه نجف، در 1351ه.ش. با کوله باری از علم و معرفت به افغانستان بازگشت و با تأسیس حوزه علمیة جامعه الاسلام در غرب کابل، به تدریس و ترویج معارف و علوم دینی و مبارزه با تفکرات انحرافی پرداخت.

2. تحقیق و تدریس

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) در حوزه علمیه نجف اشرف، در کنار شرکت در حلقات دروس خارج فقه و اصول آیات عظام، به تحقیق و تدریس نیز می پردازد. کتاب های؛ شرح لمعه، قوانین، رسائل و مکاسب و کفایة الاصول آخوند خراسانی را نیز تدریس میکند. معظم له در سایه سالها تحقیق و تدریس به بالاترین مرحله فراگیری علوم دینی و اسلامی صعود نموده و به قله بلند اجتهاد نائل آمد و موفق شد از استادش حضرت آیت الله العظمی خوئی(ره) اجازه اجتهاد دریافت نماید. حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) در طی بیش از 57 سال به تعلیم و تربیت شاگردان و ترویج علوم و معارف اهل بیت(ع) در نجف، قم و کابل اشتغال داشت و در این مدت شاگردان بسیاری تحویل جامعه اسلامی داد و آثارعلمی و فرهنگی و خدمات اجتماعی بسیاری را از خود برجای گذاشت.

شرح تدریس معظم له به قرار ذیل می باشد:

الف. حوزه علمیه نجف اشرف: تدریس کتابهای؛ شرح لمعه، قوانین، رسایل، مکاسب و کفایة الاصول و همزمان تحقیق و تحصیل از سال 1336 تا سال 1351 به مدت 15 سال.

ب. حوزه علمیه کابل: تدریس سطوح متوسطه و عالیه حوزه از سال 1351 تا سال 1357 به مدت 7 سال.

ج. حوزه علمیه قم: ایشان بعد از اقامت در جوار بارگاه ملکوتی فاطمه معصومه(س)، تدریس سطوح عالی و خارج فقه را آغاز و در مدت37 سال از 1358 تا 1395 کتابهای: قضاء، شهادات، حدود، خمس، اجتهاد و تقلید و طهارت را تدریس فرمودند.

3. جهاد و مبارزات سیاسی

یکی از بخشهای مهم از زندگی مرجع فقید را فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی ایشان تشکیل میدهد. در زمانی که ایشان کابل بودند، حوزه علمیه کابل و جامعة الاسلام به عنوان هسته مقاومت در برابر تهاجم مکاتب انحرافی و جریانهای فکری غیر دینی قرار داشت و نهضت اسلامی با برخورداری از اندیشه های معظم له در حال شکل گیری بود، تا این که کودتای ننگین7 ثور 1357 اتفاق افتاد.

با وقوع کودتای 7 ثور کلیه فعالیت های مذهبی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی برای تمام اقشار جامعه و به خصوص برای علماء، متفکران و فعالان سیاسی روز به روز تنگتر می شد. رژیم کمونیستی در تعقیب علماء و روحانیون مبارز بود و نقطه آغاز این دستگیری ها شهرکابل بود و بسیاری از علماء و عناصر انقلابی توسط رژیم، دستگیر و راهی زندان یا محکوم به اعدام شدند.

در چنین شرایطی حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) همگام با سایر علمای کابل وارد عرصه مبارزاتی شد و این امر موجب گردید که حکم دستگیری وی و برخی دیگر از علماء و روشنفکران انقلابی کابل صادر گردید. خوشبختانه تعدادی از این علماء و اندیشمندان، موفق شدند از کشور خارج و مبارزات شان را علیه رژیم کمونیستی در خارج از افغانستان و در عالم هجرت آغاز نمایند. آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) نیز که تحت تعقیب قرار داشت، بعد از خروج از افغانستان وارد پاکستان شد و در کویته با جمعی از روحانیون مبارز و برای سر و سامان دادن مبارزات مرم افغانستان، سازمان«دفاع از حریم اسلام» را تشکیل داد. معظم له پس از ایجاد این تشکل سیاسی با توجه به بستری که انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) برای فعالیتهای علمی و جهادی مهیا نموده بود، راهی جمهوری اسلامی ایران شد. وی از آغاز ورود، مورد استقبال مهاجرین و رهبران جهادی افغانستان مقیم ایران قرار گرفت و هر کدام به نحوی از ایشان تقاضای همکاری کردند، اما مرجع فقید به دنبال اهداف عالی تری بود و تلاش می کرد تا وحدت و هماهنگی در بین نیروهای جهادی به وجود آید. ایشان در راه تحقق این خواسته اش، «اتحادیه ی علماء» را پایه گذاری نمود و از این طریق همراه با عده ی زیادی از علماء؛ گروه ها را به وحدت و انسجام دعوت می کرد. بالاخره این هدف معظم له بعد از ده سال تلاش به بار نشست و «حزب وحدت اسلامی افغانستان» مرکب از تمام گروه های شیعه افغانستان تشکیل گردید.

با ظهور حزب وحدت اسلامی در عرصه ی مقاومت اسلامی افغانستان، فعالیت ها و تلاش های صادقانه حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) سرعت می گیرد و معظم له با حمایت و تأیید حزب وحدت اسلامی، در جهت تحکیم پایه های وحدت و عینیت بخشیدن هرچه بیشتر، تلاش مینماید. معظم له با توجه به جایگاه علمی و اجتماعی که داشت در حمل 1371 از سوی حزب وحدت اسلامی افغانستان به عنوان دبیر شورای عالی نظارت آن تعیین گردید. اما با گذشت یکسال از هدایت و راهنمای حزب وحدت اسلامی، معظم له در سال 1372 از دبیر شورای عالی نظارت حزب وحدت اسلامی کناره گیری نمود و پرچم مرجعیت و زعامت دینی در افغانستان را بردوش گرفت و رساله خودش را در حوزه علمیه قم تدوین و چاپ نمود.

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) در موقعیت مرجعیت دینی نیز از مسائل سیاسی کشورش غفلت نور زید و در تدوین قانون اساسی و به رسمیت شناخته شدن مذهب جعفری در قانون اساسی افغانستان، همراه با سایر شخصیتها و علماء نقش محوری را برعهده داشت و با رسمیت مذهب جعفری در قانون اساسی کشور، بزرگترین خدمت را در طول تاریخ انجام دادند.

4. خدمات فرهنگی و دینی

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) بعد از مراجعت از نجف اشرف به افغانستان، خدمات فرهنگی و دینی زیادی را انجام داد و به خصوص بعد از پذیرش مسئولیت عظیم مرجعیت دینی فعالیتهای شان را چند برابر افزایش دادند. نهضت مدرسه، مصلی و مسجد سازی را که با تهداب گذاری مدرسه علمیه جامعة الاسلام آغاز نموده بودند؛ این نهضت در زمان مرجعیت ایشان روند صعودی پیداکرد و در اکثر مراکز ولایات و شهرهای بزرگ کشور؛ مصلی، حوزه های علمیه، مساجد و حسینیه ها توسط معظم له به شرح ذیل احداث گردیده است:

1. مدرسه علمیه جامعة الاسلام، پل سوخته کابل

2. مصلی و مدرسه علمیه اباصالح المهدی، قلعه نو کابل

3. مدرسه و مسجد امام علی(ع)، جبار خان کابل

4. مسجد و مدرسه علمیه امام زمان(عج)، خیرخانه کابل

5. مسجد ابوذر، غرب کابل

6. مصلی ولیعصر(عج)، جبارخان کابل

7. مجتمع علمی و فرهنگی رسول اعظم(ص)، کابل

8. مسجد رسول اعظم(ص)، کابل

9. مسجد امام زمان(عج)، کابل

10. مسجد و حسینیه فاطمه الزهرا(س)، کابل

11. مسجد و حسینیه چهارده معصوم(ع)، برچی کابل

12. مسجد و مصلی خاتم النبیین، ده سبز کابل

13. مصلی ده خداداد، کابل

14. مصلی و مسجد جامع خاتم الانبیاء، شهرک جبرئیل هرات

15. مدرسه خاتم الانبیاء، محله باباحاجی هرات

16. مدرسه جامعة الاسلام شعبه2، مزار شریف

17. مدرسه جامعة الزهرا (س) (ویژه خواهران)، مرکز ولایت دایکندی

18. حوزه علمیه و مجتمع تحقیقاتی امام صادق(ع)، بامیان

19. مسجد بزرگ امام صادق(ع)، بامیان

20. مدرسه علمیه چهارده معصوم، غزنی

21. اعمار و احیای ده ها مسجد، حسینیه، کتابخانه و مجتمع های فرهنگی در مناطق مختلف افغانستان.

5. خدمات اجتماعی

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) در کنار فعالیت های علمی، فرهنگی و سیاسی به خدمات اجتماعی نیز توجه ویژه داشت. حل مشکلات شرعی، دینی و حل دعاوی مردم و مراجعه کنندگان از عمده وظایف دفاتر ایشان در افغانستان، ایران، عراق و پاکستان به شمار می آمد. به گونه ای که روزانه صدها تن از هموطنان و مقلدان ایشان در طی سه و نیم دهه به دفاتر معظم له مراجعه و خدمات مختلف ارائه گردیده است که ذیلا به برخی اشاره می شود:

1. زمینه سازی برای ملاقات و دیدارهای معظم له با شخصیت های سیاسی، علمی، جهادی، رییس جمهور و مقامات بالای جمهوری اسلامی افغانستان و در این ملاقات ها؛ بر حل مشکلات مهاجرین در ایران و احقاق حقوق شهروندی و اتحاد و همدلی پیروان تمام مذاهب اسلامی در کشور از سوی ایشان پیگیری و مورد تأکید قرار گرفته است.

2. رایزنی و ملاقات با مقامات جمهوری اسلامی ایران در بالاترین سطوح و در خصوص مشکلات مهاجرین؛ به طوری که بیشترین تلاش معظم له در ملاقاتهای خصوصی با مقام معظم رهبری، مکاتبات با دولت، مجلس و سایر نهادهای جمهوری اسلامی، رفع مشکلات مهاجرین، دانشجویان و طلاب افغانستانی بوده است.

3. صدور اسناد معتبر شرعی و حقوقی، ازدواج، طلاق، انحصار وراثت و فیصله نامه های معتبر برای شهروندان و مهاجرین افغانستانی

4. پرداخت شهریه به تعداد 10000طلبه در چهار کشور

5. پرداخت مساعده ثابت ماهیانه به ایتام، خانواده های بی سرپرست در ایران، افغانستان و پاکستان

6. پرداخت شهریه ثابت ماهیانه به ائمه جمعه در داخل کشور

7. احداث یک باب مرکز صحی و درمانی در غرب کابل

8. پاسخگویی به مسایل شرعی و دینی و شبهات

9. پرداخت مساعده برای مبلغین به مناسبت های مختلف دینی و سیاسی در کشورهای؛ افغانستان، ایران، پاکستان و عراق

10. حل و فصل شرعی اختلافات و دعاوی مراجعه کنندگان

11. برگزاری محافل به مناسبت های مختلف دینی و مذهبی

12. اعزام هزاران مدرس و مبلغ دینی از حوزه علمیه قم به داخل افغانستان.

13. مساعدت و رسیدگی به حوزه های علمیه در سراسر افغانستان

6. آثار و تألیفات

حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) علی رغم فعالیت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، بیشترین توجه را به مباحث علمی و تحقیق و پژوهش داشت و لذا کرسی تدریس ایشان در تمام زمانها دایر بود و تألیفات زیادی از خود برجای گذاشت.

الف. آثار چاپ شده:

1. تحریر عروة الوثقی چاپ نجف اشرف

2. منهاج الصُلحا

3. وظیفة القضات

4. المباحث الفقهیه در 6 جلد

5. رساله عملیه

6. مناسک حج

7. آموزش احکام

8. استفتائات در 3 جلد

9. نصایح اخلاقی

10. مجمع الاحکام

ب. آثار چاپ نشده:

1. تحریر عروة الوثقی، 9 جلد؛ تقریرات درس خارج فقه حضرت آیت الله العظمی خوئی (ره)

2. تقریرات درس اصول، تقریرات درس خارج اصول حضرت آیت الله العظمی خوئ (ره)

3. تقریرات مکاسب، تقریرات درس آیت الله العظمی شیخ محمد باقر زنجانی

7. رحلت و عروج ملکوتی

سرانجام روح بلند حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی(قدس سره) پس از 91 سال عمر بابرکت و خدمات فراوان برای حوزه های علمیه، علماء، طلاب، شیعیان و مردم افغانستان؛ در شب سه شبنه 21/ 3 / 1398ه.ش. و مطابق با 7 شوال 1441 ه.ق. در شهر مقدس قم به ملکوت اعلی پیوست. مقلدان معظم له، حوزه های علمیه، علماء و طلاب در سراسر جهان و به خصوص ملت شریف افغانستان و مهاجرین به سوگ نشستند.

با شنیدن خبر رحلت جانگذار این مرجع والا مقام، مقلدان ایشان، علماء، طلاب و مهاجرین افغانستانی، از ولایات مختلف ایران برای عرض تسلیت به شهر قم هجوم آوردند. بالاخره پیکر پاک و مطهر مرجع فقید عصر ر وز پنجشنبه 23 / 3 / 1398 با حضور خیلی عظیم عزاداران؛ آیات عظام، نمایندگان مراجع و شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی از سراسر جهان و حضور گسترده علماء و طلاب و بیت شریف معظم له، برروی دستان عاشقانش از مسجد امام حسن عسکری(ع) به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) با شکوه کم نظیر تشییع گردید و بعد از تشییع، جنازه مرجع فقید در شهر مقدس قم؛ در بالاسر حرم نورانی و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه(س) و در کنار سایر مراجع فقید سلف شیعه، آرام گرفت.

«وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ، وَ يَوْمَ يَمُوتُ، وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا»

ستاد اولین سالگرد

دفترمرکزی- قم

21 / 3 / 1399

مراکز پخش:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی (قدس سره )

https://mohaqeq.org/fa

پایگاه اطلاع رسانی مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی فاضلی بهسودی (مدظله العالی)

https://fazelibehsoodi.com/

شبکه های مجازی